یکی از موضوعات مهم و در عین حال غفلت شده در میان تحقیقات منجی گرایانه در داخل کشور، توجه به فراز و فرود حرکتهای منجی گرایانه و آخرالزمانی میان مسلمانان جنوب و جنوب شرق آسیا (از پاکستان و هند گرفته تا بنگلادش، مالزی و اندونزی) است.
در 2 مارس 2022 (11 اسفند 1400) محمد حازق بن جانی، تحلیلگر ارشد دانشکده مطالعات بین المللی دانشگاه نانیانگ سنگاپور مقاله ای را در سایت دیپلمات (یکی از برجسته ترین مجلات بین المللی حوزه آسیا و اقیانوسیه) نگاشته که حاوی نکات مهم و قابل توجهی در موضوع فوق الذکر است. برخی از مطالب مهم این مقاله که عنوانش «ظهور هزاره گرایی مسلمانان در مالزی: محبوبیت فزاینده روایات آخرالزمانی در میان مسلمانان مالزی» است، در ادامه می آید.

یکی از موضوعات مهم و در عین حال غفلت شده در میان تحقیقات منجی گرایانه در داخل کشور، توجه به فراز و فرود حرکتهای منجی گرایانه و آخرالزمانی میان مسلمانان جنوب و جنوب شرق آسیا (از پاکستان و هند گرفته تا بنگلادش، مالزی و اندونزی) است. این منطقه از آسیا که بخش عمده ای از مسلمانان جهان را شامل می شود و در زمینه فعالیتهای اسلامی نیز با توجه به حرکت عظیم "جماعت تبلیغ" (تبلیغی جماعت) و برخی گروههای دیگر اسلامی، تاثیرات زیادی بر نظام اعتقادی و تحرکات مذهبی مسلمانان جهان می گذارد، از گذشته های دور در زمینه باورهای مهدوی نیز جلوه داشته است و ظهور چندین جریان مهدوی و مدعی مهدویت در این منطقه در چند سده اخیر، گواهی بر این ادعاست. [1]
در 2 مارس 2022 (11 اسفند 1400) محمد حازق بن جانی، تحلیلگر ارشد دانشکده مطالعات بین المللی دانشگاه نانیانگ سنگاپور مقاله ای را در سایت دیپلمات (یکی از برجسته ترین مجلات بین المللی حوزه آسیا و اقیانوسیه) نگاشته که حاوی نکات مهم و قابل توجهی در موضوع فوق الذکر است. [2] برخی از مطالب مهم این مقاله که عنوانش «ظهور هزاره گرایی مسلمانان در مالزی: محبوبیت فزاینده روایات آخرالزمانی در میان مسلمانان مالزی» است، در ادامه می آید.

***

نااطمینانی اقتصادی و چشم‌انداز متلاشی‌شده سیاسی ممکن است موج جدیدی از تجدید حیات اسلامی را در کشور مالزی با اکثریت مسلمان آغاز کند. نمود چنین مسئله ای را می توان در رشد شدید محبوبیت سخنرانان مشهور مذهبی و برجسته شدن مجدد مباحث فرقه ای و احادیث آخرالزمانی در محیط های جدید رسانه ای به ویژه فضای مجازی مشاهده کرد. برخی از این ویدئوها که ایده های هزاره گرایانه و تئوریهای توطئه را مطرح می کنند بازدیدهای شش تا هفت رقمی و هزاران دنبال کننده دارند و برای تولیدکنندگان محتوا و مخاطبان این رسانه ها، اسلام به چارچوبی تبدیل شده که طی آن با تصور خود در پایان دنیا، با فضای یأس و ناامیدی کنونی فائق آیند.
تفکر هزاره گرایی یا چنین نگاهی به آخرالزمان، نه جدید است و نه منحصر در اسلام... در حالی که منابع اسلامی در مورد آخرالزمان فقط مدعی پیشگویی یک جدول زمانی مبهم از رویدادهای آتی هستند، هزاره گرایان مسلمان مانند هزاره گرایان دیگر ادیان و حتی هزاره گرایان سکولار، در پی آن هستند که آمدن پایان دنیا را عینیت بخشیده و عملیاتی کنند.
در طول تاریخ اسلام بارها از ایده مهدویت برای جلب حمایت از مبارزات مسلحانه، تطهیر اخلاقی و نافرمانی مدنی استفاده شده که از جمله موارد اخیر آن، استفاده القاعده و داعش از نمادهایی مانند پرچمهای سیاه و تسخیر شهر دابق سوریه و استفاده تبلیغاتی از آن برای جذب نیروی جدید می باشد.
جهان مالایی-اسلامی نیز شیفته ایده‌های هزاره‌ای بوده است؛ برای مثال در نوشته‌های قرن نوزدهمی شاهزاده دیپونگورو (Diponegoro) در جاوه به چشم می‌خورد. این شاهزاده جنگ ضد استعماری خود علیه هلندی ها را به عنوان یک مبارزه آخرالزمانی تبلیغ می کرد و این کار را  با مطرح کرده مفهوم مهدویت و مشابه آن در فرهنگ جاوه با عنوان راتو عادل (Ratu Adil) -شاهزاده یا ملکه عادل- صورت می داد.
آیا باید نگران این امر بود؟ اعتقادات آخرالزمانی لزوماً منجر به خشونت نمی شود چراکه بسیاری از روایات فرجام شناسانه اسلامی مسلمانان را تشویق نمی کند که روزهای پایانی دنیا را خود "بسازند" چه رسد به اینکه این کار را با خشونت انجام دهند. با این حال نگاهی به سوء برداشت و سوء استفاده گروه هایی همچون القاعده و داعش نشان می دهد ممکن است این ایده ها برای اهداف غیرمسئولانه و خشونت آمیز به کار گرفته شود. لذا رواج چنین ایده هایی در گفتمان عمومی جنوب شرق آسیا و مالزی به دو دلیل نگران کننده است.
1- با توجه به نتایج نظرسنجی مرکز تحقیقات پیو در سال 2012 [3]، 62 درصد از مالزیایی ها، انتظار ظهور مهدی را در طول زندگی خود داشتند (این رقم در اندونزی 23 درصد بوده است. در زمان داعش نیز جمعیت قابل توجهی از مالزیایی ها به این گروه ملحق شده بودند.

آمار مورد استناد نویسنده از نظرسنجی پیو
علاوه بر این برخی مسلمانان با عقاید منجی گرایانه در ایجاد تهدید برای نظام حاکم مالزی نقش داشته اند. به عنوان مثال برخی رهبران المعونه (al-Ma’unah) که گروه معروف شورشی بود و نیز امام سامودرا  که به دلیل بمب گذاری سال 2002 در بالی مقصر شناخته شد، زمانی عضو "دار الارقم" بوده اند؛ گروهی که دولت به دلیل اتهاماتی در اینکه آموزه های منجی گرایانه خود را با خشونت عجین کرده اند، آنرا سرکوب نمود. ادعاهای مهدی گرایانه همچنین در حوادثی همچون حمله به ایستگاه پلیس باتو پاهات در سال 1980، حادثه شمشیر سامورایی در سال 2012 و ادعای تاج و تخت مالزی توسط "گروه پرچمهای سیاه در سال 2013 مطرح شده و تاثیرگذار بوده است.در سپتامبر 2021 یک خانم به دلیل تعالیم انحرافی دستگیر شد چراکه ادعا می کرد جنگ سوم جهانی در ایالت صباح مالزی آغاز خواهد شد و او نیرویی را برای پیوستن به مهدی در مبارزات او رهبری خواهد کرد. در ژانویه سال جاری نیز پلیس مالزی به بررسی ویدیویی می پرداخت که ادعا می کرد ظهور قریب الوقوع مهدی در صباح است و بینندگان را به خرید سلاح جهت آماده سازی برای جنگ می نمود.

مسجد کوتا کینابالو (Kota Kinabalu) در ایالت صباح، مالزی

2- هزاره گرایی ممکن است یک جهان بینی دوگانه را ترویج کند که گروههایی را درون و موافق و دیگران را بیرون از آن می گذارد و این مسئله برای جوامع چند قومی و مذهبی همچون مالزی مضر است. نمونه ای از این تفکرات شبه تکفیری را می توان در عبارات برخی سخنرانان مذهبی این جریانات مشاهده کرد.

***

در انتهای مقاله نویسنده به مقامات این کشورها به ویژه مالزی توصیه می کند مواظب رشد این تفکرات و انحراف در آنها باشد و به جای اینکه افراد غیرمجاز با توهمات آخرالزمانی خود مردم را تحریک کنند، مسلمانان را تشویق به هماهنگی بین مذهبی و تلاش برای پیشرفتهای اجتماعی و اقتصادی نماید. یکی از راههای پیشنهادی نویسنده در اینجا قابل توجه است. او معتقد است علما می توانند ارزشهای مثبت آموزه های اسلامی در مورد آخرالزمان را بیشتر تبلیغ نمایند. از جمله مواردی مثل این روایت: «اگر قیامت فرا رسید در حالی که شاخه‌ای از گیاه در دست دارید و کاشت آن پیش از قیامت ممکن است، آن را بکارید!»

ترجمه و تنظیم خبر: زهیر دهقانی آرانی

[1] یکی از کارهای قابل توجه در مورد برخی جریان های مهدوی و مدعیان مهدویت در این منطقه از آسیا، کاری است که تیموتی فرنیش در رساله دکتری خود صورت داده و نمود آنرا می توان در کتاب معروف او مقدس ترین جنگها، مهدیان اسلامی و جهاد ایشان (Holiest wars: Islamic Mahdis, their Jihads, and Osama bin Laden) دید. وی در این کتاب به برخی جریانها و مدعیان مهدویت در این مناطق از جمله سید محمد جونپوری‌ (1443-1505م) و سید احمد بارلوی (1776-1831م) می پردازد.

[2] https://thediplomat.com/2022/03/the-rise-of-muslim-millenarianism-in-malaysia

[3] "The World's Muslims: Unity and Diversity", http://www.pewforum.org/the-worlds-muslims.aspx, 2012/8/9